Hoofdmenu

Over het Burgerberaad

• Waarom een Burgerberaad?
• Podcast over energietransitie en burgerberaad’
• Burgerberaad Energietransitie in het kort
  
  

Colofon

Leiden bereidt zich voor op de energietransitie. Het gemeentebestuur wil horen welke ideeën bewoners daar over hebben en in kaart brengen waar we zoal rekening mee moeten houden. Dat gebeurt via een Burgerberaad. Hier nemen een groep Leidenaren aan deel die zich na een oproep hebben aangemeld. Tijdens vijf bijeenkomsten verdiepen zij zich dit najaar in het vraagstuk, brengen zij allerlei opties in kaart en denken ze na over mogelijke oplossingen. Die oplossingen gaan – vergezeld van een advies van burgemeester en wethouders – naar de gemeenteraad. De gemeenteraad besluit uiteindelijk wat Leiden wel en niet overneemt.

Lees hier het startdocument waarmee alle leden van het Burgerberaad zich konden inlezen over het fenomeen burgerberaad en de energietransitie.

Er is een overgang nodig van fossiele energiebronnen (kolen, olie en gas) naar duurzame. Ooit zullen de oude bronnen opraken, maar ook schaden ze het milieu en onze gezondheid en maken ze Nederland afhankelijk van labiele en vijandige regimes.

In Leiden moeten ook stappen worden gezet. Welke? Onder andere via het Burgerberaad wordt dat uitgezocht. Luister het interview met Boudewijn Kopp, programmamanager Energietransitie bij de gemeente Leiden.

“Kleine en grote stapjes proberen we te zetten”, zegt Boudewijn. “Maar het is een veld in ontwikkeling en het gaat nog niet snel genoeg.” Het Burgerberaad kan die versnelling aanbrengen.

Korte informatie over dit burgerberaad en de eerste bijeenkomst is ook te vinden op GaGoed.

Bijeenkomsten

Hier verschijnen vanaf 22 september terugblikken op de bijeenkomsten van het Burgerberaad.

1 Kennismaken (16 september)
2 Informatiedag (30 september)
3 (verschijnt 3 november)
4 (verschijnt 1 december)
5 (verschijnt 15 december)

Een groep Leidenaren is sinds zaterdag 16 september aan de slag voor voorstellen hoe Leiden de overstap naar meer duurzame energie kan maken. Ze doen dat in het Burgerberaad Leiden voor de Energietransitie. Deze groep deelnemers werd gekozen na een gewogen loting uit reacties van mensen die wilden meedoen. Op 5 zaterdagen gaan ze zich in het onderwerp verdiepen, op stadsexcursie en een breed gedragen advies formuleren. Zij doen dit onafhankelijk van het gemeentebestuur. De gemeenteraad beslist uiteindelijk of en hoe de voorstellen mee kunnen in een Uitvoeringsagenda, waarin alle plannen komen.

Niet beïnvloeden

Hoewel het Burgerberaad onafhankelijk is, kwam energiewethouder Yvonne van Delft de groep deelnemers zaterdag succes wensen. “Het Burgerberaad Leiden kent een mooie diverse groep. Ik ben blij dat er ook jongeren bij zijn, want het gaat om hun toekomst. Ik ga zo weg. Niet omdat ik niet geïnteresseerd ben, maar omdat ik het Burgerberaad niet wil beïnvloeden.”
Het Burgerberaad heeft waarschijnlijk 9 december het advies klaar. Om het proces niet te verstoren, deelt het Burgerberaad tot die tijd niets over de inhoud van de gesprekken naar buiten. Zo voelt iedereen zich veilig om zich vrij uit te spreken en eventueel van mening te veranderen.

Onafhankelijke rol

De eerste bijeenkomst stond in het teken van kennismaken. Met elkaar, met het onderwerp en met hoe een burgerberaad werkt. In groepen met een gevarieerde samenstelling gaan de deelnemers nu aan de slag. Dat gaat met spelregels. De groepen wisselen elke keer van samenstelling, zodat maximaal gebruik wordt gemaakt van de aanwezige kennis. Gespreksleiders van Leidse Gesprekken begeleiden in een onafhankelijke rol de groepjes.

De volgende bijeenkomst is 30 september. Het verslag hiervan verschijnt op 6 oktober.

Waarom is een energietransitie nodig? Dat heeft drie redenen, stelt Boudewijn Kopp, programmamanager Energietransitie bij de gemeente Leiden.

De aandacht gaat nu vaak naar de klimaatverandering. “Er gaat geen dag voorbij dat het er niet over gaat op het nieuws”, zegt Boudewijn Kopp, programmamanager Energietransitie bij de gemeente Leiden. “Dat zijn vaak geen fraaie beelden die we daar zien.”
De Russische inval in Oekraïne, maar ook andere conflicten, maken een tweede reden duidelijk: Nederland is nu nog afhankelijk van labiele, onvriendelijke regimes. Dat maakt het land kwetsbaar in economie en keuzes. Maar ook – en dat is de derde reden - spelen de financiën van huishoudens een rol. Omdat de voorraden olie en gas ooit op zullen raken, zullen de prijzen ervan alleen maar stijgen.

Plannen

Boudewijn Kopp somde zaterdag de vele plannen voor besparing en het opwekken van energie op. Vorig jaar verscheen al de Leidse Transitievisie Warmte 2022-2026. Hierin is per buurt zichtbaar waar nu energie vandaan komt en hoe elke buurt in de toekomst van het aardgas af kan. Leiden mag in 2030 immers nog maar de helft aan CO2 uitstoten vergeleken met nu. En in 2050 moet dat zelfs nul zijn.
Voor de opwek van duurzame energie zijn afspraken met buurgemeenten nodig. Daarom is er de Regionale Energie Strategie (RES). Hierin vind je de afspraken over bijvoorbeeld plekken waar windturbines kunnen komen. In het volgebouwde Leiden is dat nog best lastig, maar daar heb je wel weer veel daken waarop zonnepanelen kunnen komen.

Uitvoering

Dit zijn de plannen. Er wordt ook al veel uitgevoerd. Zoals het Leids Isolatieoffensief. Als door isolatie minder energie nodig is, scheelt dat weer in wat nodig is aan maatregelen. Voor koopwoningen, sociale huur en particuliere huur vraagt dat steeds een andere aanpak.
Isoleren helpt ook bij het bestrijden van energiearmoede onder mensen met een laag inkomen die kampen met een hoge energierekening. Je vermindert hun financiële problemen en verlaagt zo meteen de uitstoot van schadelijk CO2.

In het Plan van Aanpak zie je per wijk wat er gedaan kan worden: is aansluiting op het warmtenet mogelijk, zijn er veel corporatiewoningen waar we in één keer een grote slag kunnen slaan of is wellicht aardwarmte of aquathermie mogelijk?

De gemeente Leiden werkt nu toe naar een Uitvoeringsagenda met concrete acties. Hiervoor gaat het Burgerberaad op 9 december na hun zoektocht adviezen uitbrengen.

Energietransitie in Leiden - Gemeente Leiden

De deelnemer

Bram van der Zijden:

“Ik doe mee aan dit Burgerberaad, omdat ik benieuwd was waarover het zou gaan. Ik wil meedenken. Maar óók is de vergoeding die ik ervoor krijg beter dan een dag in de supermarkt werken. Op school hebben we het wel over de energietransitie gehad. Ik ben er niet elke dag mee bezig, maar vind het wel belangrijk. Ik verwacht dat we komende bijeenkomsten gaan nadenken over voorstellen. Vandaag vond ik de uitleg over het burgerberaad en het proces van luisteren en stemmen soms wel langdradig. Maar ik vind het wel goed georganiseerd. Ik heb hier vertrouwen in. En nu hopen dat er ook wat mee wordt gedaan; daar ga ik wel vanuit.”

In het Burgerberaad moet iedereen z’n ideeën en mening kunnen geven. En als een voorstel brede steun heeft, is de kans op uitvoering groter. Lees hier hoe dat gaat.

Luisteren

Om zoveel mogelijk ideeën en meningen te kunnen horen, werkt het Burgerberaad met spelregels:

• Er wordt naar elkaar geluisterd.
• Er is ruimte voor de ander.
• Er wordt gezocht naar overeenstemming en verbinding.
• Je hóeft het niet met elkaar eens te zijn.
  
  

Stemmen

Na alle gesprekken komen de deelnemers van het Burgerberaad tot voorstellen aan de gemeenteraad. Hierover stemmen de deelnemers.

Dat gaat volgens een stemproces. Eerst steekt elke deelnemer een rood (tegen) of groen (voor) stembiljet omhoog, om de stemming te peilen. Vervolgens kunnen twee voor- en twee tegenstanders hun mening toelichten. Zo krijgt het minderheidsstandpunt een gelijke stem, want dat kan nog goede argumenten of elementen opleveren. Elk voorstel kan hierna nog aangepast worden, om het te verbeteren en/of meer steun te krijgen.

Tot slot volgt een definitieve stemming. De deelnemers hebben ervoor gekozen dat er een meerderheid nodig is van 66% om een voorstel goed te keuren. Bij 50% plus één stem zou een voorstel een te krap draagvlak hebben. En met 66% is de kans groter bovendien dat ook het minderheidsstandpunt ruimte krijgt in een voorstel.

Enkele bijzonderheden over het Burgerberaad:

• Ook niet-Nederlands sprekenden doen mee aan het Burgerberaad. Voor hen is er een tolk. De tolk vertaalt live alles wat er wordt besproken van Nederlands naar Engels en andersom.

• Het Burgerberaad komt tot voorstellen, waarover de deelnemers gaan stemmen via mobiele telefoon. Drie deelnemers hebben geen mobiele telefoon en worden zo ondersteund dat zij toch kunnen stemmen.

• Het stemproces moet absoluut veilig zijn. Blijkt dat iemand meerdere keren kan stemmen of dat ook niet-deelnemers van buiten stemmen, dan wordt overgestapt op stemmen met papier.

• 12.000 Leidenaren kregen een uitnodiging voor het Burgerberaad. Van de 934 die aangaven mee te willen doen, zijn er 160 deelnemers geselecteerd door middel van een gewogen loting. Hiervan gaven 127 personen aan naar de eerste bijeenkomst te komen. Er kwamen er 112. Het aantal aanwezigen kan per bijeenkomst verschillen.

• De deelnemers aan het Burgerberaad krijgen een vergoeding van 250 euro in de vorm van een voucher of geld. Deelnemers kunnen dit bedrag ook doneren aan een goed doel.

De deelnemer

Riet Bosman-Peet:

“Ik vind onze toekomst belangrijk, voor mijn vier kinderen en twee kleinkinderen. We hebben het er veel over wat wij kunnen doen. Ik maak me ook zorgen om mensen in de buurt, of zij hun energierekening kunnen betalen. Door deelname aan het Burgerberaad hoop ik veel van andere mensen te horen. Daarvan word ik weer wijzer. Ik zou in de wijk ook wat willen doen. Ik heb een goed gevoel bij dit proces. Goed om zoveel mogelijk mensen te betrekken. Leiden doet z’n best. Ik heb er ook vertrouwen in dat er iets mee gedaan wordt. Twee à drie jaar geleden had ik dat niet kunnen zeggen.”

Na de eerste kennismakingsdag op 16 september gingen rond de 100 leden van het Burgerberaad Energietransitie op 30 september aan de slag. Ze konden kiezen uit 22 kennissessies om zich in allerlei onderwerpen te verdiepen.

De ene sessie ging in op technische aspecten, de andere benaderde de energietransitie van een sociale kant. Weer een andere liet voorbeelden zien. Van: isoleren, waterstof, gedragsverandering en verduurzaming in de hypotheek.
Op het stadhuis waren sessies, maar ook op locaties in de stad. Zoals in een buurthuis in de Gasthuiswijk, een woning in de Vogelwijk, een warmteoverdrachtstation in Noord en op de Kaasmarkt. Met naamstickers op bewogen de deelnemers van het burgerberaad zich tussen de marktkramen en kermisopbouw door.

Omdat 22 sessies op één dag volgen te veel is, ging elk groepje naar drie verschillende kennissessies. Aan het eind van de dag deelden de deelnemers alle inzichten met elkaar op grote vellen papier en post-its.

In dit swipezine volgen we een paar van deze sessies en lezen we hoe deelnemers van het burgerberaad hun sessies ervaren hebben.

Openheid

Voordat de deelnemers op excursie gingen werden nog gezamenlijk een aantal praktische onderwerpen besproken. Eentje ging over het verzoek vanuit Leidse media om tussentijds ook meer naar buiten te brengen wát het Burgerberaad telkens bespreekt. Een beslissing die bij de deelnemers ligt, volgens het stemprincipe zoals dat op dag één is afgesproken. Hun keuze was toen om het Burgerberaad tót de presentatie van hun slotadvies, op 9 december, rustig zijn werk te laten doen. Anders kunnen deelnemers zich niet vrij en veilig voelen om zich uit te spreken of van gedachten te veranderen, zonder dat het breed wordt uitgemeten.
Ondanks begrip voor de behoefte aan en het belang van openheid besloot het Burgerberaad Energietransitie om deze afgesproken lijn aan te houden. “En vanaf 9 december zullen we in geuren en kleuren vertellen wat we gedaan hebben.”

Tot die tijd biedt dit swipezine na elke bijeenkomst een kijkje achter de schermen. Te lezen is wat deelnemers hebben gedaan om straks tot een advies te komen en hoe ze het Burgerberaad Energietransitie beleven.

Ideeën

Het Burgerberaad Energietransitie heeft een derde bijeenkomst op 28 oktober. Dan gaan de deelnemers de ideeën uit deze tweede bijeenkomst uitwerken tot voorstellen. Een verslag hiervan verschijnt 3 november.

In 2050 moet heel Nederland van het aardgas af. Ook Leiden. Hoe? Op het bordspel ‘Speel het gas weg’ kunnen deelnemers van het Burgerberaad Energietransitie zien wat er per wijk nodig is en welke maatregelen er mogelijk zijn.

Op het speelbord staat per wijk een getal, zoals 15 of 8. Dat is een rekensom voor het aantal ‘eenheden warmte’, ofwel het aantal woningen, maal duizend. Dit wordt ook wel woningequivalent genoemd, kortweg weq. Zo heeft Zuidwest 10.000 weq nodig, ofwel 15 megawatt.

Met zwarte poppetjes van verschillende grootten wordt dit zichtbaar gemaakt. Met andere kleuren poppetjes kunnen deelnemers kiezen voor maatregelen om aan die behoefte te voldoen. Geel staat daarbij voor isolatie: alles wat je bespaart, hoef je niet meer op te wekken. Daarnaast is er geothermie, aquathermie en zonne-energie. Voor windturbines is Leiden te vol bebouwd.

Graven en oppompen

“In de Stevenshof is alles al goed geïsoleerd. Daar hoeven we dus niets te doen”, zegt een deelnemer. “Daar kun je inderdaad niet veel winst behalen met isolatie”, antwoordt Machiel Bax, de ‘spelleider’. “Maar er ligt een warmtenet dat via aardgas wordt opgewarmd. Laat je dat dan zo?” “We kunnen dat warmtenet duurzaam maken met een aftakking vanaf de leiding, die aardwarmte vanuit de duinen naar de stad gaat brengen.”

Aardwarmte – of: geothermie – komt van warm water dat vanaf zo’n twee kilometer diep wordt opgepompt. Per put kun je daar dertig jaar mee doen. “Dan moet er gegraven worden? Dat vind ik minder”, zegt een deelnemer. “En krijg je dan grondverzakkingen?”, vraagt een ander. Machiel: “Nee, dat is niet zo. En als deze put op is, schuif je ietsje op.”

Lokale oplossing

Ook restwarmte uit de Rotterdamse haven komt aan de orde. “Dat komt van olie en gas. Houd je het gebruik daarvan dan niet in stand?”, werpt een deelnemer op. “Het is warmte die sowieso vrijkomt en nu verloren gaat”, reageert Machiel. “De haven moet ook van olie en gas af en wanneer die op duurzame bronnen werkt, komt er nog evenveel warmte vrij als nu.”

“In de Merenwijk wonen mensen die niet afhankelijk willen zijn van zo’n net en liever op eigen terrein een lokale oplossing zoeken, zoals een warmtepomp”, merkt iemand op. “Bij mij in de binnenstad kán niet eens een leiding gelegd worden.”

De deelnemers gaan intussen verder met poppetjes neerzetten op het speelbord.

De deelnemer

Rong Hua Ching-Hu

“We hadden net een sessie van Energiek Leiden over energiecoöperaties. Dat vond ik heel interessant. Hun kennis en succesverhalen mogen veel breder gedeeld worden. Door zo’n sessie zie ik vooral een rol voor de gemeente hiervoor. En dat als de overheid wil dat mensen initiatiefnemen je ook de verantwoordelijkheid met ze moet delen.

De groepjes van de eerste dag zijn vandaag gehusseld. Ik zit nu bij andere mensen. Voordeel is dat je telkens verschillende inzichten hoort van mensen met andere disciplines. Nadeel ervan is dat je niet heel erg de diepte in kunt gaan; telkens moet je elkaar weer introduceren. Soms heb je echter diepgaande discussies nodig. De gespreksleiders zorgen voor een goed verloop en dat iedereen ook aan het woord komt. Dat deelnemers die moeite hebben met formuleren toch hun ervaringen of beleving kunnen delen, is een belangrijk onderdeel van dit proces.”

In Leiden-Zuidwest staan veel kleinere huizen en appartementencomplexen. Hier is veel vraag naar warmte en dus veel duurzame winst te behalen. Corporaties Portaal en De Sleutels bezitten hier veel woningen en kunnen in één keer meerdere huishoudens duurzamer maken. Voor huurders betekent dat wel een ingrijpende verandering.

“Het idee is om in de wijk een kralenketting van ketelhuizen aan te leggen, die langzaam groter wordt”, vertelt Esther Koelemeij van woningbouwcorporatie De Sleutels aan het groepje van het Burgerberaad dat in buurtontmoetingsplek BuZz aan de Willem Klooslaan zit. “Dat maakt het systeem meteen minder storingsgevoelig: valt er eentje uit, dan nemen de andere het over.”

De warmte komt dan van warmte dat in grondwater is opgeslagen. Maar corporaties moeten wel op eigen terrein ruimte vinden voor de opslag. En elke meter lijkt al in gebruik. Esther: “Vanwege het geluid moet het ook nog op enige afstand van de huizen.”

De nieuw aangelegde sportvelden aan de Boshuizerkade hadden een oplossing kunnen bieden, maar toen is daar niet aan gedacht. En dus zoeken nu de deelnemers van het burgerberaad naar oplossingen. “In het parkje aan de Willem Klooslaan? Is niet fraai, maar misschien kan het mooier gemaakt worden.” “Of op de plek van het oude zwembad en de sauna?” “Of bij zwembad De Vliet?”

Op de schop

En dan moeten er ook nog leidingen naar de huizen. “De gasleidingen kunnen er dadelijk uit, dat scheelt”, legt Esther uit. “Je kunt alleen niet een warmwaterleiding naast een leiding voor drinkwater leggen. Optie is om ze door de tuinen aan te leggen. Dan moeten die wel allemaal op de schop.”

“In elk huis moet vervolgens zo’n warmteketel komen?” “Ja, die zijn voor enkele woningen zo groot als een koelkast”, reageert Esther. “Een aantal heeft weinig plek hiervoor.” De meeste woningen krijgen echter een apparaat ter grootte van de huidige cv-ketel. Voor huurders is wel het voordeel dat de energiekosten dalen. Corporaties kunnen soms gebruikmaken van subsidies om van het gas af te gaan. Daarnaast besparen ze op cv-ketels en onderhoud.

“Wat kan het Burgerberaad Energietransitie betekenen”, vraagt een deelnemer aan Esther. “Bewust zijn van alle aandachtspunten. Als de gemeente besluit tot een warmtenet, dan heeft dat gevolgen voor mensen.” “Wat is er nodig?” Esther: “Samenwerking. Tussen afdelingen van de gemeenten en tussen de gemeente en partijen in de stad.”

De deelnemer

Joost Meyer

“We hadden net een sessie over de energie-armoede bij migranten en de sociale energietransitie. De discussie kan dan al snel gaan richting het onderwerp integratie, maar het geldt voor alles: ook tijdens corona zag je dat communicatie lastig is bij mensen die moeilijk bereikt worden. Het ligt ook bij mensen zelf, of zij er moeite voor doen om iets te weten.

Ik vind dat de gemeente al heel veel doet om ze toch te bereiken. Ik denk dat initiatieven gesteund moeten worden. In het burgerberaad heb je echter meer dan 100 mensen, dus ook meer dan 100 verschillende meningen. Onderschat echter niet wat de gemeente al doet. Als burgerberaad kun je dan denk ik niet veel méér bedenken. Wel kun je sturen in wat er gebeurt. We gaan zien of daar ook wat mee gedaan gaat worden.”

Leiden kent veel inwoners die het Nederlands niet of matig beheersen. Vluchtelingen, expats, studenten, migranten. Ook zij zullen mee moeten in de energietransitie. Taal kan dan een barrière zijn. Het Leids Steunloket Migranten (LSM) is een groeiend netwerk van vrijwilligers die in verschillende talen bewoners kunnen helpen.

LSM had al een inloopspreekuur voor juridische, sociale en praktische vragen. Van hieruit kwam het idee voor een Meertalige Energie Helpdesk. Hier kunnen anderstaligen terecht voor hulp bij aanvragen en toeslagen, bezoek van een energiecoach, informatieavonden en advies voor verduurzaming en verbetering van de woning. Via corporaties probeert het LSM gericht mensen te bereiken. De vrijwilligers beheersen het Nederlands, Engels, Italiaans, Spaans, Frans, Arabisch, Perzisch of Tigrinya (Ethiopië en Eritrea).

Aanhaken

“We proberen mensen ook te vertellen over het verband tussen klimaatverandering en migratie”, legt Tim Verleg van het LSM uit. “En we leggen uit over klimaatadaptatie, biodiversiteit en de energietransitie. Iedereen heeft recht op informatie, ook als je een andere taal spreekt. Anders heb je een achterstand.”
“Veel mensen die een andere taal spreken, hebben toch andere zorgen aan hun hoofd dan de energietransitie?”, vraagt een deelnemer zich af. “Ja, klopt”, weet ook Tim. “We proberen aan te haken op hun problemen. Dan staan ze vaak ook eerder open voor andere problemen.”

Begrijpelijke taal

Het valt de deelnemers op dat ook Nederlands wordt genoemd als taal bij een meertalige helpdesk. “Moet taal het criterium zijn of de sociale situatie?”, merkt iemand op. “Er zijn namelijk ook veel mensen die Nederlands spreken maar niet snappen wat de gemeente schrijft. De mensen die de folders schrijven zitten zó in die materie dat zij niet in begrijpelijke taal kunnen schrijven.” “We krijgen vooral mensen die Arabisch spreken, maar corporaties sturen ook mensen door die Nederlands spreken. We gebruiken ook plaatjes en infographics.”

“Wil je dit groter aanpakken, dan zijn er meer vrijwilligers nodig en meer subsidie”, besluit Tim. “We krijgen alleen een onkostenvergoeding.” “Waarom betalen corporaties dan niet mee? Het is in hun belang”, vraagt een deelnemer zich af.

Jelmer wil liever niet herkenbaar op de foto

De deelnemer

Jelmer Visser:

“We hebben net meer gehoord over een coöperatie voor deelauto’s, zoals hier op de Kaasmarkt. Dat kende ik nog niet. De coöperatie bezit verschillende auto’s – biogas en elektrisch; groot en klein. De deelnemers zorgen voor een familiegevoel, zodat iedereen zich verantwoordelijk voor de auto’s voelt.

Zo’n excursie is interessant. Ik krijg zo veel meer gevoel bij het onderwerp. Dit is de tweede dag van het Burgerberaad Energietransitie en ik heb nu al een bredere blik, bijvoorbeeld over aardwarmte en restwarmte. Maar ook weet ik nu dat het LUMC maar liefst de helft van alle energie in Leiden verbruikt. Vorige keer zat ik in een groep met wat oudere mensen, vandaag zitten er in mijn groep meer jongeren. Zij kijken weer anders tegen dingen aan.”

Organiseert de gemeente het Burgerberaad voor de show of om mensen echt mee te laten denken? Het is een vraag die je ook hoort bij andere participatieprocessen. We vroegen het wethouder Yvonne van Delft.

Gaat dit Burgerberaad invloed hebben?

“Daar heb ik alle vertrouwen in. Maar ik begrijp de vraag wel, hoor. Er is bij veel mensen een afnemend vertrouwen in de overheid. We moeten het vertrouwen herstellen, want dit raakt het democratisch draagvlak. Daarom experimenteren we met nieuwe vormen van participatie zoals het Burgerberaad. Daarin doen we het anders dan tot nu toe. Er zijn steden die al ervaring hiermee hebben. Hopelijk leidt het ook in Leiden ertoe dat mensen meer vertrouwen krijgen in de overheid en in elkaar.”

Dan willen mensen wel dat er wat mee gebeurt.

“Uiteraard. Ik ben ook nieuwsgierig naar de adviezen van het Burgerberaad. Uiteindelijk beslist de gemeenteraad wat ermee gaat gebeuren. Die is door alle Leidenaren gekozen en kijkt niet alleen naar het advies van het Burgerberaad, maar ook naar andere afwegingen. En het is een politieke keuze. Wanneer het advies van het Burgerberaad goed uitvoerbaar is, dan is de kans ook groter dat de gemeenteraad het overneemt. Samen met de burgemeester en mijn collega-wethouders zorg ik ervoor dat het proces zorgvuldig gaat en het advies in goede orde bij de gemeenteraad komt.”

Dan is het dus nog afwachten?

“Ja. We kunnen wél nu al zeggen dat we dit beraad heel serieus aanpakken. Het is zeker niet vrijblijvend. Meer dan honderd Leidenaren maken vijf zaterdagen vrij om aan de slag te gaan, deskundigen komen uitleggeven, excursies zijn uitgezet, een grote groep mensen van Leidse Gesprekken begeleidt alles en de deelnemers bepalen hoe en wat. Ik ben ook erg benieuwd, maar we moeten nog even geduld hebben.”

Na ontmoeten en onderzoeken gingen de leden van het Burgerberaad Leiden op de derde bijeenkomst de diepte in: hoe zouden voorstellen voor de gemeenteraad eruit kunnen zien om Leiden de energietransitie daadwerkelijk te laten maken? Dat maakte het een actieve bijeenkomst. Omdat er gesprekken op inhoud werden gevoerd. Met de kennis uit eerdere bijeenkomsten. Maar ook omdat de deelnemers letterlijk in beweging kwamen.

Zo konden deelnemers fysiek in de ruimte aangeven hoe zij denken over de voorwaarden bij verschillende voorstellen – moeten ze direct haalbaar zijn of mag er een heel hoge ambitie aan hangen? En over het deelthema waarover zij voorstellen maken.

Ook meningen, overtuigingen en ideeën kwamen in beweging. Want wanneer weinig andere deelnemers jouw gedachte steunen, is het misschien een idee om deze wat aan te passen of om aan te sluiten bij een ander idee. Dat kan het idee sterker maken en meer draagvlak geven.

Volgende bijeenkomst, op zaterdag 25 november, werken de leden van het Burgerberaad Leiden verder aan de voorstellen. Op zaterdag 9 december gaan ze stemmen over alle voorstellen om tot een definitief advies aan de gemeenteraad te komen.

De voorstellen die het Burgerberaad Leiden over ruim een maand aan de gemeenteraad zal doen, moeten echt wat uithalen. Dat vinden de leden van het Burgerberaad zelf. De politiek moet er niet omheen kunnen. De voorstellen moeten verschil maken, maar ook weer niet als onhaalbaar aan de kant geschoven worden.

Maar wanneer is dat het geval? De leden van het Burgerberaad bepaalden dat zaterdag door te ‘stemmen met de voeten’: wie een voorstel had, sprak dat uit. Wie het eens was met een voorstel ging erbij staan. Wie het niet eens was, ging ergens anders staan.

“De voorstellen moeten concreet en helder zijn”, stelde een deelnemer voor. Daarmee waren veel leden het eens. Maar ja, het moeten ook weer niet voorstellen zijn die voorzichtig zijn en die de gemeenteraad zelf ook had kunnen bedenken. “De voorstellen moeten ‘pijn’ doen”, zei een ander. Ze moeten echter ook door veel Leidenaren gedragen worden. En er moet solidariteit zijn met Leidenaren die weinig geld hebben.

Peper erin

Nee, Leiden mag best ambities tonen, en ‘de groenste gemeente van Nederland!’ willen worden, stelde iemand. “Ja”, viel een ander bij. “Er mag best wat peper in.”
Een andere deelnemer zocht meer het midden: “Voor de korte termijn moeten we kiezen voor laaghangend fruit – haalbare voorstellen. En voor de lange termijn voor ambitieuze doelen.” Ambitie kan óók zijn dat iedereen wordt meegenomen in de energietransitie.
Een andere deelnemer vond dat het Burgerberaad ook ná 9 december, wanneer de voorstellen aan de gemeenteraad zijn gepresenteerd, een rol moet hebben. “Eens in de zoveel tijd zouden we weer bij elkaar moeten komen. De gemeenteraad zou ons meer macht moeten geven.”

Jikke Eikelboom liep zaterdag ook rond tijdens het Burgerberaad. Hij is geen deelnemer. Als student-onderzoeker van de Haagse Hogeschool volgt hij dit burgerberaad. De hogeschool wil zien wat werkt en wat niet werkt bij deze nieuwe vorm van participatie.

Waarom onderzoek je het Leidse burgerberaad?

“De gemeente heeft ons gevraagd om dit burgerberaad te evalueren, omdat ze ervan wil leren voor verbeteringen. Ons Kenniscentrum voor Governance of Urban Transitions onderzoekt de burgerberaden, zoals eerder in Den Haag en Amsterdam. Gemeenten willen leren van dit nieuwe fenomeen, dat 20 jaar geleden ondenkbaar was. Ik ben er ook tijdens een aantal bijeenkomsten om zelf te zien en ervaren hoe het gaat.”

Waar let je nu op?

“Op welk gevoel mensen erbij hebben. En is er respect voor elkaars mening? Kan iedereen aan het woord komen? En begrijpen de deelnemers waarover het gaat, wat ze zeggen en wat de uiteindelijke voorstellen inhouden?”

En?

“Mensen vinden het erg leuk om mee te doen. Ik zat bij een heel divers groepje, van verschillende leeftijden. Mensen die elkaar anders nooit zouden zien, spreken elkaar nu. Iedereen doet ook actief mee. Wel zie je dat sommige mensen meer aan het woord zijn. Ze gaan met respect met elkaar om.”

Vertegenwoordigt deze groep de Leidse bevolking?

“Je ziet in Leiden een goede verdeling van man-vrouw en jong-oud. Maar ook heb ik het idee dat er niet alleen hoogopgeleiden zijn, wat je in andere steden wel zag. Daarnaast is het de vraag of iemand die tegen de energietransitie bij zo’n burgerberaad als deze zal gaan zitten.”

Op afkomst is ze minder divers.

“Je ziet bij burgerberaden, ook in andere steden, inderdaad weinig tot geen migranten. Taal kan een probleem zijn. Of dat mensen te druk met gezin en werk zijn. Gemeenten moeten ook nog ervaring opdoen om het burgerberaad te kunnen verbeteren. Ook hierin.”

Hoe gaat het onderzoek verder?

“In januari gaan we terugblikken en nog onderzoek doen. Daarna kunnen we conclusies trekken.”

Wat heeft de energietransitie met Lego of tekenpapier te maken? Als je over grote onderwerpen praat, die je niet kunt zien of aanraken, dan kun je proberen ze concreet te maken. Daarom lagen deze derde bijeenkomst voor de leden van het Burgerberaad allerlei spullen klaar.

Zo kun je met Lego een situatie in het klein nabootsen, zodat je letterlijk ziet wat iets inhoudt. Je komt op aandachtspunten, waarop je anders niet was gekomen.

Een idee uittekenen met stiften zegt soms meer dan duizend woorden. En als je iets voor je ziet, onthoud je het beter.

Houten poppetjes kunnen je helpen om je beter in te leven. Je kunt ze bijvoorbeeld elk een rol geven. Zoals die van bewoner, verhuurder of gemeenteambtenaar. Dat kan helpen om hun belangen en mogelijkheden scherper te krijgen.

Ook kaarten met allerlei afbeeldingen kunnen jouw creativiteit losmaken. Want soms zit je vast in één gedachte. Je mist inspiratie voor iets nieuws. Iedereen heeft verschillende gedachten bij dezelfde afbeelding. Denk je bij bloemen bijvoorbeeld aan liefde, natuur of kleuren?

Solidariteit. Wijsheid. Plezier. Dit zijn drie voorbeelden van algemene waarden. Door kaarten met zulke waarden erop te lezen, kun je wellicht ook op nieuwe gedachten komen. Vooral wanneer je met concrete details bezig bent en weer even wilt kijken waarvoor je eigenlijk iets doet.

Met deze vormen werken, is ook gewoon leuk. Ook dat zorgt weer voor frisse ideeën.

De deelnemer

Amber Zwannepoel

“Ik dacht vandaag mee in de groep ‘gedrag en communicatie’. Ik heb in het Burgerberaad geleerd dat er al heel veel hulp bestaat om zelf duurzamer te worden, maar dat het moeilijk is om die hulp te vinden. Ik wist bijvoorbeeld niet dat er mensen zijn die naar de isolatie van je huis kunnen komen kijken. Bij een deelnemer belden er mensen aan die haar direct konden helpen. Iemand anders krijgt een brief in de bus, maar weet niet wat ze ermee moet.

In de groepjes werkten we met een duidelijk doel. Ieder groepje had een papier met een aantal vragen die we moesten beantwoorden. Die vragen hielpen ons begrijpen wat we belangrijk vinden en waar problemen zitten. Er kunnen verschillen zijn in een groepje, maar doordat je samen aan voorstellen werkt, kom je tot elkaar.

’s Middags was ik één van de vier verkenners: ik ging langs andere groepjes om te horen waarover ze het hadden en of er misschien ook voorstellen waren die met elkaar botsen. Dat was snel schakelen, want ik had maar drie kwartier en moest dus snel bij elke groep begrijpen waarmee die bezig is. Het viel mij op dat groepen het goed met elkaar eens zijn en iedereen aandacht wil voor de sociale kant: wat betekenen voorstellen voor mensen? Volgende keer komen misschien de moeilijke keuzes: hoeveel kost het voor wie? Mogelijk zijn er dan meer verschillen.

Ik ga het Burgerberaad straks nog missen. Ik ben elke keer na afloop moe, maar ik vind dit superleuk. Ik werk met verschillende en leuke mensen. En ik ben door alle kennis anders gaan denken over de energietransitie. Je zou willen dat iedereen dat kan, maar je kunt niet heel Leiden zo’n Burgerberaad laten doen.”

Colofon

Dit swipezine is ontwikkeld door On the Spot in opdracht van de gemeente Leiden en bevat verslagen van de bijeenkomsten van het Burgerberaad Leiden Energietransitie, najaar 2023.

Redactie + coördinatie: René Lamers
Eindredactie: Eric Went
Fotografie: Eelkje Colmjon
Vormgeving: John Stelck, Winny Koenn
Techniek: Loek Weijts