Hoofdmenu

Over het Burgerberaad

• Waarom een Burgerberaad?
• Podcast over energietransitie en burgerberaad’
• Burgerberaad Energietransitie in het kort
  
  

Colofon

Leiden bereidt zich voor op de energietransitie. Het gemeentebestuur wil horen welke ideeën bewoners daar over hebben en in kaart brengen waar we zoal rekening mee moeten houden. Dat gebeurt via een Burgerberaad. Hier nemen een groep Leidenaren aan deel die zich na een oproep hebben aangemeld. Tijdens vijf bijeenkomsten verdiepen zij zich dit najaar in het vraagstuk, brengen zij allerlei opties in kaart en denken ze na over mogelijke oplossingen. Die oplossingen gaan – vergezeld van een advies van burgemeester en wethouders – naar de gemeenteraad. De gemeenteraad besluit uiteindelijk wat Leiden wel en niet overneemt.

Lees hier het startdocument waarmee alle leden van het Burgerberaad zich konden inlezen over het fenomeen burgerberaad en de energietransitie.

Er is een overgang nodig van fossiele energiebronnen (kolen, olie en gas) naar duurzame. Ooit zullen de oude bronnen opraken, maar ook schaden ze het milieu en onze gezondheid en maken ze Nederland afhankelijk van labiele en vijandige regimes.

In Leiden moeten ook stappen worden gezet. Welke? Onder andere via het Burgerberaad wordt dat uitgezocht. Luister het interview met Boudewijn Kopp, programmamanager Energietransitie bij de gemeente Leiden.

“Kleine en grote stapjes proberen we te zetten”, zegt Boudewijn. “Maar het is een veld in ontwikkeling en het gaat nog niet snel genoeg.” Het Burgerberaad kan die versnelling aanbrengen.

Korte informatie over dit burgerberaad en de eerste bijeenkomst is ook te vinden op GaGoed.

Bijeenkomsten

Hier verschijnen vanaf 22 september terugblikken op de bijeenkomsten van het Burgerberaad.

1 Kennismaken (16 september)
2 Informatiedag (30 september)
3 (verschijnt 3 november)
4 (verschijnt 1 december)
5 (verschijnt 15 december)

Een groep Leidenaren is sinds zaterdag 16 september aan de slag voor voorstellen hoe Leiden de overstap naar meer duurzame energie kan maken. Ze doen dat in het Burgerberaad Leiden voor de Energietransitie. Deze groep deelnemers werd gekozen na een gewogen loting uit reacties van mensen die wilden meedoen. Op 5 zaterdagen gaan ze zich in het onderwerp verdiepen, op stadsexcursie en een breed gedragen advies formuleren. Zij doen dit onafhankelijk van het gemeentebestuur. De gemeenteraad beslist uiteindelijk of en hoe de voorstellen mee kunnen in een Uitvoeringsagenda, waarin alle plannen komen.

Niet beïnvloeden

Hoewel het Burgerberaad onafhankelijk is, kwam energiewethouder Yvonne van Delft de groep deelnemers zaterdag succes wensen. “Het Burgerberaad Leiden kent een mooie diverse groep. Ik ben blij dat er ook jongeren bij zijn, want het gaat om hun toekomst. Ik ga zo weg. Niet omdat ik niet geïnteresseerd ben, maar omdat ik het Burgerberaad niet wil beïnvloeden.”
Het Burgerberaad heeft waarschijnlijk 9 december het advies klaar. Om het proces niet te verstoren, deelt het Burgerberaad tot die tijd niets over de inhoud van de gesprekken naar buiten. Zo voelt iedereen zich veilig om zich vrij uit te spreken en eventueel van mening te veranderen.

Onafhankelijke rol

De eerste bijeenkomst stond in het teken van kennismaken. Met elkaar, met het onderwerp en met hoe een burgerberaad werkt. In groepen met een gevarieerde samenstelling gaan de deelnemers nu aan de slag. Dat gaat met spelregels. De groepen wisselen elke keer van samenstelling, zodat maximaal gebruik wordt gemaakt van de aanwezige kennis. Gespreksleiders van Leidse Gesprekken begeleiden in een onafhankelijke rol de groepjes.

De volgende bijeenkomst is 30 september. Het verslag hiervan verschijnt op 6 oktober.

Waarom is een energietransitie nodig? Dat heeft drie redenen, stelt Boudewijn Kopp, programmamanager Energietransitie bij de gemeente Leiden.

De aandacht gaat nu vaak naar de klimaatverandering. “Er gaat geen dag voorbij dat het er niet over gaat op het nieuws”, zegt Boudewijn Kopp, programmamanager Energietransitie bij de gemeente Leiden. “Dat zijn vaak geen fraaie beelden die we daar zien.”
De Russische inval in Oekraïne, maar ook andere conflicten, maken een tweede reden duidelijk: Nederland is nu nog afhankelijk van labiele, onvriendelijke regimes. Dat maakt het land kwetsbaar in economie en keuzes. Maar ook – en dat is de derde reden - spelen de financiën van huishoudens een rol. Omdat de voorraden olie en gas ooit op zullen raken, zullen de prijzen ervan alleen maar stijgen.

Plannen

Boudewijn Kopp somde zaterdag de vele plannen voor besparing en het opwekken van energie op. Vorig jaar verscheen al de Leidse Transitievisie Warmte 2022-2026. Hierin is per buurt zichtbaar waar nu energie vandaan komt en hoe elke buurt in de toekomst van het aardgas af kan. Leiden mag in 2030 immers nog maar de helft aan CO2 uitstoten vergeleken met nu. En in 2050 moet dat zelfs nul zijn.
Voor de opwek van duurzame energie zijn afspraken met buurgemeenten nodig. Daarom is er de Regionale Energie Strategie (RES). Hierin vind je de afspraken over bijvoorbeeld plekken waar windturbines kunnen komen. In het volgebouwde Leiden is dat nog best lastig, maar daar heb je wel weer veel daken waarop zonnepanelen kunnen komen.

Uitvoering

Dit zijn de plannen. Er wordt ook al veel uitgevoerd. Zoals het Leids Isolatieoffensief. Als door isolatie minder energie nodig is, scheelt dat weer in wat nodig is aan maatregelen. Voor koopwoningen, sociale huur en particuliere huur vraagt dat steeds een andere aanpak.
Isoleren helpt ook bij het bestrijden van energiearmoede onder mensen met een laag inkomen die kampen met een hoge energierekening. Je vermindert hun financiële problemen en verlaagt zo meteen de uitstoot van schadelijk CO2.

In het Plan van Aanpak zie je per wijk wat er gedaan kan worden: is aansluiting op het warmtenet mogelijk, zijn er veel corporatiewoningen waar we in één keer een grote slag kunnen slaan of is wellicht aardwarmte of aquathermie mogelijk?

De gemeente Leiden werkt nu toe naar een Uitvoeringsagenda met concrete acties. Hiervoor gaat het Burgerberaad op 9 december na hun zoektocht adviezen uitbrengen.

Energietransitie in Leiden - Gemeente Leiden

De deelnemer

Bram van der Zijden:

“Ik doe mee aan dit Burgerberaad, omdat ik benieuwd was waarover het zou gaan. Ik wil meedenken. Maar óók is de vergoeding die ik ervoor krijg beter dan een dag in de supermarkt werken. Op school hebben we het wel over de energietransitie gehad. Ik ben er niet elke dag mee bezig, maar vind het wel belangrijk. Ik verwacht dat we komende bijeenkomsten gaan nadenken over voorstellen. Vandaag vond ik de uitleg over het burgerberaad en het proces van luisteren en stemmen soms wel langdradig. Maar ik vind het wel goed georganiseerd. Ik heb hier vertrouwen in. En nu hopen dat er ook wat mee wordt gedaan; daar ga ik wel vanuit.”

In het Burgerberaad moet iedereen z’n ideeën en mening kunnen geven. En als een voorstel brede steun heeft, is de kans op uitvoering groter. Lees hier hoe dat gaat.

Luisteren

Om zoveel mogelijk ideeën en meningen te kunnen horen, werkt het Burgerberaad met spelregels:

• Er wordt naar elkaar geluisterd.
• Er is ruimte voor de ander.
• Er wordt gezocht naar overeenstemming en verbinding.
• Je hóeft het niet met elkaar eens te zijn.
  
  

Stemmen

Na alle gesprekken komen de deelnemers van het Burgerberaad tot voorstellen aan de gemeenteraad. Hierover stemmen de deelnemers.

Dat gaat volgens een stemproces. Eerst steekt elke deelnemer een rood (tegen) of groen (voor) stembiljet omhoog, om de stemming te peilen. Vervolgens kunnen twee voor- en twee tegenstanders hun mening toelichten. Zo krijgt het minderheidsstandpunt een gelijke stem, want dat kan nog goede argumenten of elementen opleveren. Elk voorstel kan hierna nog aangepast worden, om het te verbeteren en/of meer steun te krijgen.

Tot slot volgt een definitieve stemming. De deelnemers hebben ervoor gekozen dat er een meerderheid nodig is van 66% om een voorstel goed te keuren. Bij 50% plus één stem zou een voorstel een te krap draagvlak hebben. En met 66% is de kans groter bovendien dat ook het minderheidsstandpunt ruimte krijgt in een voorstel.

Enkele bijzonderheden over het Burgerberaad:

• Ook niet-Nederlands sprekenden doen mee aan het Burgerberaad. Voor hen is er een tolk. De tolk vertaalt live alles wat er wordt besproken van Nederlands naar Engels en andersom.

• Het Burgerberaad komt tot voorstellen, waarover de deelnemers gaan stemmen via mobiele telefoon. Drie deelnemers hebben geen mobiele telefoon en worden zo ondersteund dat zij toch kunnen stemmen.

• Het stemproces moet absoluut veilig zijn. Blijkt dat iemand meerdere keren kan stemmen of dat ook niet-deelnemers van buiten stemmen, dan wordt overgestapt op stemmen met papier.

• 12.000 Leidenaren kregen een uitnodiging voor het Burgerberaad. Van de 934 die aangaven mee te willen doen, zijn er 165 deelnemers geselecteerd door middel van een gewogen loting. Hiervan gaven 127 personen aan naar de eerste bijeenkomst te komen. Er kwamen er 112. Het aantal aanwezigen kan per bijeenkomst verschillen.

• De deelnemers aan het Burgerberaad krijgen een vergoeding van 250 euro in de vorm van een voucher of geld. Deelnemers kunnen dit bedrag ook doneren aan een goed doel.

De deelnemer

Riet Bosman-Peet:

“Ik vind onze toekomst belangrijk, voor mijn vier kinderen en twee kleinkinderen. We hebben het er veel over wat wij kunnen doen. Ik maak me ook zorgen om mensen in de buurt, of zij hun energierekening kunnen betalen. Door deelname aan het Burgerberaad hoop ik veel van andere mensen te horen. Daarvan word ik weer wijzer. Ik zou in de wijk ook wat willen doen. Ik heb een goed gevoel bij dit proces. Goed om zoveel mogelijk mensen te betrekken. Leiden doet z’n best. Ik heb er ook vertrouwen in dat er iets mee gedaan wordt. Twee à drie jaar geleden had ik dat niet kunnen zeggen.”

Na de eerste kennismakingsdag op 16 september gingen rond de 100 leden van het Burgerberaad Energietransitie op 30 september aan de slag. Ze konden kiezen uit 22 kennissessies om zich in allerlei onderwerpen te verdiepen.

De ene sessie ging in op technische aspecten, de andere benaderde de energietransitie van een sociale kant. Weer een andere liet voorbeelden zien. Van: isoleren, waterstof, gedragsverandering en verduurzaming in de hypotheek.
Op het stadhuis waren sessies, maar ook op locaties in de stad. Zoals in een buurthuis in de Gasthuiswijk, een woning in de Vogelwijk, een warmteoverdrachtstation in Noord en op de Kaasmarkt. Met naamstickers op bewogen de deelnemers van het burgerberaad zich tussen de marktkramen en kermisopbouw door.

Omdat 22 sessies op één dag volgen te veel is, ging elk groepje naar drie verschillende kennissessies. Aan het eind van de dag deelden de deelnemers alle inzichten met elkaar op grote vellen papier en post-its.

In dit swipezine volgen we een paar van deze sessies en lezen we hoe deelnemers van het burgerberaad hun sessies ervaren hebben.

Openheid

Voordat de deelnemers op excursie gingen werden nog gezamenlijk een aantal praktische onderwerpen besproken. Eentje ging over het verzoek vanuit Leidse media om tussentijds ook meer naar buiten te brengen wát het Burgerberaad telkens bespreekt. Een beslissing die bij de deelnemers ligt, volgens het stemprincipe zoals dat op dag één is afgesproken. Hun keuze was toen om het Burgerberaad tót de presentatie van hun slotadvies, op 9 december, rustig zijn werk te laten doen. Anders kunnen deelnemers zich niet vrij en veilig voelen om zich uit te spreken of van gedachten te veranderen, zonder dat het breed wordt uitgemeten.
Ondanks begrip voor de behoefte aan en het belang van openheid besloot het Burgerberaad Energietransitie om deze afgesproken lijn aan te houden. “En vanaf 9 december zullen we in geuren en kleuren vertellen wat we gedaan hebben.”

Tot die tijd biedt dit swipezine na elke bijeenkomst een kijkje achter de schermen. Te lezen is wat deelnemers hebben gedaan om straks tot een advies te komen en hoe ze het Burgerberaad Energietransitie beleven.

Ideeën

Het Burgerberaad Energietransitie heeft een derde bijeenkomst op 28 oktober. Dan gaan de deelnemers de ideeën uit deze tweede bijeenkomst uitwerken tot voorstellen. Een verslag hiervan verschijnt 3 november.

In 2050 moet heel Nederland van het aardgas af. Ook Leiden. Hoe? Op het bordspel ‘Speel het gas weg’ kunnen deelnemers van het Burgerberaad Energietransitie zien wat er per wijk nodig is en welke maatregelen er mogelijk zijn.

Op het speelbord staat per wijk een getal, zoals 15 of 8. Dat is een rekensom voor het aantal ‘eenheden warmte’, ofwel het aantal woningen, maal duizend. Dit wordt ook wel woningequivalent genoemd, kortweg weq. Zo heeft Zuidwest 10.000 weq nodig, ofwel 15 megawatt.

Met zwarte poppetjes van verschillende grootten wordt dit zichtbaar gemaakt. Met andere kleuren poppetjes kunnen deelnemers kiezen voor maatregelen om aan die behoefte te voldoen. Geel staat daarbij voor isolatie: alles wat je bespaart, hoef je niet meer op te wekken. Daarnaast is er geothermie, aquathermie en zonne-energie. Voor windturbines is Leiden te vol bebouwd.

Graven en oppompen

“In de Stevenshof is alles al goed geïsoleerd. Daar hoeven we dus niets te doen”, zegt een deelnemer. “Daar kun je inderdaad niet veel winst behalen met isolatie”, antwoordt Machiel Bax, de ‘spelleider’. “Maar er ligt een warmtenet dat via aardgas wordt opgewarmd. Laat je dat dan zo?” “We kunnen dat warmtenet duurzaam maken met een aftakking vanaf de leiding, die aardwarmte vanuit de duinen naar de stad gaat brengen.”

Aardwarmte – of: geothermie – komt van warm water dat vanaf zo’n twee kilometer diep wordt opgepompt. Per put kun je daar dertig jaar mee doen. “Dan moet er gegraven worden? Dat vind ik minder”, zegt een deelnemer. “En krijg je dan grondverzakkingen?”, vraagt een ander. Machiel: “Nee, dat is niet zo. En als deze put op is, schuif je ietsje op.”

Lokale oplossing

Ook restwarmte uit de Rotterdamse haven komt aan de orde. “Dat komt van olie en gas. Houd je het gebruik daarvan dan niet in stand?”, werpt een deelnemer op. “Het is warmte die sowieso vrijkomt en nu verloren gaat”, reageert Machiel. “De haven moet ook van olie en gas af en wanneer die op duurzame bronnen werkt, komt er nog evenveel warmte vrij als nu.”

“In de Merenwijk wonen mensen die niet afhankelijk willen zijn van zo’n net en liever op eigen terrein een lokale oplossing zoeken, zoals een warmtepomp”, merkt iemand op. “Bij mij in de binnenstad kán niet eens een leiding gelegd worden.”

De deelnemers gaan intussen verder met poppetjes neerzetten op het speelbord.

De deelnemer

Rong Hua Ching-Hu

“We hadden net een sessie van Energiek Leiden over energiecoöperaties. Dat vond ik heel interessant. Hun kennis en succesverhalen mogen veel breder gedeeld worden. Door zo’n sessie zie ik vooral een rol voor de gemeente hiervoor. En dat als de overheid wil dat mensen initiatiefnemen je ook de verantwoordelijkheid met ze moet delen.

De groepjes van de eerste dag zijn vandaag gehusseld. Ik zit nu bij andere mensen. Voordeel is dat je telkens verschillende inzichten hoort van mensen met andere disciplines. Nadeel ervan is dat je niet heel erg de diepte in kunt gaan; telkens moet je elkaar weer introduceren. Soms heb je echter diepgaande discussies nodig. De gespreksleiders zorgen voor een goed verloop en dat iedereen ook aan het woord komt. Dat deelnemers die moeite hebben met formuleren toch hun ervaringen of beleving kunnen delen, is een belangrijk onderdeel van dit proces.”

In Leiden-Zuidwest staan veel kleinere huizen en appartementencomplexen. Hier is veel vraag naar warmte en dus veel duurzame winst te behalen. Corporaties Portaal en De Sleutels bezitten hier veel woningen en kunnen in één keer meerdere huishoudens duurzamer maken. Voor huurders betekent dat wel een ingrijpende verandering.

“Het idee is om in de wijk een kralenketting van ketelhuizen aan te leggen, die langzaam groter wordt”, vertelt Esther Koelemeij van woningbouwcorporatie De Sleutels aan het groepje van het Burgerberaad dat in buurtontmoetingsplek BuZz aan de Willem Klooslaan zit. “Dat maakt het systeem meteen minder storingsgevoelig: valt er eentje uit, dan nemen de andere het over.”

De warmte komt dan van warmte dat in grondwater is opgeslagen. Maar corporaties moeten wel op eigen terrein ruimte vinden voor de opslag. En elke meter lijkt al in gebruik. Esther: “Vanwege het geluid moet het ook nog op enige afstand van de huizen.”

De nieuw aangelegde sportvelden aan de Boshuizerkade hadden een oplossing kunnen bieden, maar toen is daar niet aan gedacht. En dus zoeken nu de deelnemers van het burgerberaad naar oplossingen. “In het parkje aan de Willem Klooslaan? Is niet fraai, maar misschien kan het mooier gemaakt worden.” “Of op de plek van het oude zwembad en de sauna?” “Of bij zwembad De Vliet?”

Op de schop

En dan moeten er ook nog leidingen naar de huizen. “De gasleidingen kunnen er dadelijk uit, dat scheelt”, legt Esther uit. “Je kunt alleen niet een warmwaterleiding naast een leiding voor drinkwater leggen. Optie is om ze door de tuinen aan te leggen. Dan moeten die wel allemaal op de schop.”

“In elk huis moet vervolgens zo’n warmteketel komen?” “Ja, die zijn voor enkele woningen zo groot als een koelkast”, reageert Esther. “Een aantal heeft weinig plek hiervoor.” De meeste woningen krijgen echter een apparaat ter grootte van de huidige cv-ketel. Voor huurders is wel het voordeel dat de energiekosten dalen. Corporaties kunnen soms gebruikmaken van subsidies om van het gas af te gaan. Daarnaast besparen ze op cv-ketels en onderhoud.

“Wat kan het Burgerberaad Energietransitie betekenen”, vraagt een deelnemer aan Esther. “Bewust zijn van alle aandachtspunten. Als de gemeente besluit tot een warmtenet, dan heeft dat gevolgen voor mensen.” “Wat is er nodig?” Esther: “Samenwerking. Tussen afdelingen van de gemeenten en tussen de gemeente en partijen in de stad.”

De deelnemer

Joost Meyer

“We hadden net een sessie over de energie-armoede bij migranten en de sociale energietransitie. De discussie kan dan al snel gaan richting het onderwerp integratie, maar het geldt voor alles: ook tijdens corona zag je dat communicatie lastig is bij mensen die moeilijk bereikt worden. Het ligt ook bij mensen zelf, of zij er moeite voor doen om iets te weten.

Ik vind dat de gemeente al heel veel doet om ze toch te bereiken. Ik denk dat initiatieven gesteund moeten worden. In het burgerberaad heb je echter meer dan 100 mensen, dus ook meer dan 100 verschillende meningen. Onderschat echter niet wat de gemeente al doet. Als burgerberaad kun je dan denk ik niet veel méér bedenken. Wel kun je sturen in wat er gebeurt. We gaan zien of daar ook wat mee gedaan gaat worden.”

Leiden kent veel inwoners die het Nederlands niet of matig beheersen. Vluchtelingen, expats, studenten, migranten. Ook zij zullen mee moeten in de energietransitie. Taal kan dan een barrière zijn. Het Leids Steunloket Migranten (LSM) is een groeiend netwerk van vrijwilligers die in verschillende talen bewoners kunnen helpen.

LSM had al een inloopspreekuur voor juridische, sociale en praktische vragen. Van hieruit kwam het idee voor een Meertalige Energie Helpdesk. Hier kunnen anderstaligen terecht voor hulp bij aanvragen en toeslagen, bezoek van een energiecoach, informatieavonden en advies voor verduurzaming en verbetering van de woning. Via corporaties probeert het LSM gericht mensen te bereiken. De vrijwilligers beheersen het Nederlands, Engels, Italiaans, Spaans, Frans, Arabisch, Perzisch of Tigrinya (Ethiopië en Eritrea).

Aanhaken

“We proberen mensen ook te vertellen over het verband tussen klimaatverandering en migratie”, legt Tim Verleg van het LSM uit. “En we leggen uit over klimaatadaptatie, biodiversiteit en de energietransitie. Iedereen heeft recht op informatie, ook als je een andere taal spreekt. Anders heb je een achterstand.”
“Veel mensen die een andere taal spreken, hebben toch andere zorgen aan hun hoofd dan de energietransitie?”, vraagt een deelnemer zich af. “Ja, klopt”, weet ook Tim. “We proberen aan te haken op hun problemen. Dan staan ze vaak ook eerder open voor andere problemen.”

Begrijpelijke taal

Het valt de deelnemers op dat ook Nederlands wordt genoemd als taal bij een meertalige helpdesk. “Moet taal het criterium zijn of de sociale situatie?”, merkt iemand op. “Er zijn namelijk ook veel mensen die Nederlands spreken maar niet snappen wat de gemeente schrijft. De mensen die de folders schrijven zitten zó in die materie dat zij niet in begrijpelijke taal kunnen schrijven.” “We krijgen vooral mensen die Arabisch spreken, maar corporaties sturen ook mensen door die Nederlands spreken. We gebruiken ook plaatjes en infographics.”

“Wil je dit groter aanpakken, dan zijn er meer vrijwilligers nodig en meer subsidie”, besluit Tim. “We krijgen alleen een onkostenvergoeding.” “Waarom betalen corporaties dan niet mee? Het is in hun belang”, vraagt een deelnemer zich af.

Jelmer wil liever niet herkenbaar op de foto

De deelnemer

Jelmer Visser:

“We hebben net meer gehoord over een coöperatie voor deelauto’s, zoals hier op de Kaasmarkt. Dat kende ik nog niet. De coöperatie bezit verschillende auto’s – biogas en elektrisch; groot en klein. De deelnemers zorgen voor een familiegevoel, zodat iedereen zich verantwoordelijk voor de auto’s voelt.

Zo’n excursie is interessant. Ik krijg zo veel meer gevoel bij het onderwerp. Dit is de tweede dag van het Burgerberaad Energietransitie en ik heb nu al een bredere blik, bijvoorbeeld over aardwarmte en restwarmte. Maar ook weet ik nu dat het LUMC maar liefst de helft van alle energie in Leiden verbruikt. Vorige keer zat ik in een groep met wat oudere mensen, vandaag zitten er in mijn groep meer jongeren. Zij kijken weer anders tegen dingen aan.”

Organiseert de gemeente het Burgerberaad voor de show of om mensen echt mee te laten denken? Het is een vraag die je ook hoort bij andere participatieprocessen. We vroegen het wethouder Yvonne van Delft.

Gaat dit Burgerberaad invloed hebben?

“Daar heb ik alle vertrouwen in. Maar ik begrijp de vraag wel, hoor. Er is bij veel mensen een afnemend vertrouwen in de overheid. We moeten het vertrouwen herstellen, want dit raakt het democratisch draagvlak. Daarom experimenteren we met nieuwe vormen van participatie zoals het Burgerberaad. Daarin doen we het anders dan tot nu toe. Er zijn steden die al ervaring hiermee hebben. Hopelijk leidt het ook in Leiden ertoe dat mensen meer vertrouwen krijgen in de overheid en in elkaar.”

Dan willen mensen wel dat er wat mee gebeurt.

“Uiteraard. Ik ben ook nieuwsgierig naar de adviezen van het Burgerberaad. Uiteindelijk beslist de gemeenteraad wat ermee gaat gebeuren. Die is door alle Leidenaren gekozen en kijkt niet alleen naar het advies van het Burgerberaad, maar ook naar andere afwegingen. En het is een politieke keuze. Wanneer het advies van het Burgerberaad goed uitvoerbaar is, dan is de kans ook groter dat de gemeenteraad het overneemt. Samen met de burgemeester en mijn collega-wethouders zorg ik ervoor dat het proces zorgvuldig gaat en het advies in goede orde bij de gemeenteraad komt.”

Dan is het dus nog afwachten?

“Ja. We kunnen wél nu al zeggen dat we dit beraad heel serieus aanpakken. Het is zeker niet vrijblijvend. Meer dan honderd Leidenaren maken vijf zaterdagen vrij om aan de slag te gaan, deskundigen komen uitleggeven, excursies zijn uitgezet, een grote groep mensen van Leidse Gesprekken begeleidt alles en de deelnemers bepalen hoe en wat. Ik ben ook erg benieuwd, maar we moeten nog even geduld hebben.”

Na ontmoeten en onderzoeken gingen de leden van het Burgerberaad Leiden op de derde bijeenkomst de diepte in: hoe zouden voorstellen voor de gemeenteraad eruit kunnen zien om Leiden de energietransitie daadwerkelijk te laten maken? Dat maakte het een actieve bijeenkomst. Omdat er gesprekken op inhoud werden gevoerd. Met de kennis uit eerdere bijeenkomsten. Maar ook omdat de deelnemers letterlijk in beweging kwamen.

Zo konden deelnemers fysiek in de ruimte aangeven hoe zij denken over de voorwaarden bij verschillende voorstellen – moeten ze direct haalbaar zijn of mag er een heel hoge ambitie aan hangen? En over het deelthema waarover zij voorstellen maken.

Ook meningen, overtuigingen en ideeën kwamen in beweging. Want wanneer weinig andere deelnemers jouw gedachte steunen, is het misschien een idee om deze wat aan te passen of om aan te sluiten bij een ander idee. Dat kan het idee sterker maken en meer draagvlak geven.

Volgende bijeenkomst, op zaterdag 25 november, werken de leden van het Burgerberaad Leiden verder aan de voorstellen. Op zaterdag 9 december gaan ze stemmen over alle voorstellen om tot een definitief advies aan de gemeenteraad te komen.

De voorstellen die het Burgerberaad Leiden over ruim een maand aan de gemeenteraad zal doen, moeten echt wat uithalen. Dat vinden de leden van het Burgerberaad zelf. De politiek moet er niet omheen kunnen. De voorstellen moeten verschil maken, maar ook weer niet als onhaalbaar aan de kant geschoven worden.

Maar wanneer is dat het geval? De leden van het Burgerberaad bepaalden dat zaterdag door te ‘stemmen met de voeten’: wie een voorstel had, sprak dat uit. Wie het eens was met een voorstel ging erbij staan. Wie het niet eens was, ging ergens anders staan.

“De voorstellen moeten concreet en helder zijn”, stelde een deelnemer voor. Daarmee waren veel leden het eens. Maar ja, het moeten ook weer niet voorstellen zijn die voorzichtig zijn en die de gemeenteraad zelf ook had kunnen bedenken. “De voorstellen moeten ‘pijn’ doen”, zei een ander. Ze moeten echter ook door veel Leidenaren gedragen worden. En er moet solidariteit zijn met Leidenaren die weinig geld hebben.

Peper erin

Nee, Leiden mag best ambities tonen, en ‘de groenste gemeente van Nederland!’ willen worden, stelde iemand. “Ja”, viel een ander bij. “Er mag best wat peper in.”
Een andere deelnemer zocht meer het midden: “Voor de korte termijn moeten we kiezen voor laaghangend fruit – haalbare voorstellen. En voor de lange termijn voor ambitieuze doelen.” Ambitie kan óók zijn dat iedereen wordt meegenomen in de energietransitie.
Een andere deelnemer vond dat het Burgerberaad ook ná 9 december, wanneer de voorstellen aan de gemeenteraad zijn gepresenteerd, een rol moet hebben. “Eens in de zoveel tijd zouden we weer bij elkaar moeten komen. De gemeenteraad zou ons meer macht moeten geven.”

Jikke Eikelboom liep zaterdag ook rond tijdens het Burgerberaad. Hij is geen deelnemer. Als student-onderzoeker van de Haagse Hogeschool volgt hij dit burgerberaad. De hogeschool wil zien wat werkt en wat niet werkt bij deze nieuwe vorm van participatie.

Waarom onderzoek je het Leidse burgerberaad?

“De gemeente heeft ons gevraagd om dit burgerberaad te evalueren, omdat ze ervan wil leren voor verbeteringen. Ons Kenniscentrum voor Governance of Urban Transitions onderzoekt de burgerberaden, zoals eerder in Den Haag en Amsterdam. Gemeenten willen leren van dit nieuwe fenomeen, dat 20 jaar geleden ondenkbaar was. Ik ben er ook tijdens een aantal bijeenkomsten om zelf te zien en ervaren hoe het gaat.”

Waar let je nu op?

“Op welk gevoel mensen erbij hebben. En is er respect voor elkaars mening? Kan iedereen aan het woord komen? En begrijpen de deelnemers waarover het gaat, wat ze zeggen en wat de uiteindelijke voorstellen inhouden?”

En?

“Mensen vinden het erg leuk om mee te doen. Ik zat bij een heel divers groepje, van verschillende leeftijden. Mensen die elkaar anders nooit zouden zien, spreken elkaar nu. Iedereen doet ook actief mee. Wel zie je dat sommige mensen meer aan het woord zijn. Ze gaan met respect met elkaar om.”

Vertegenwoordigt deze groep de Leidse bevolking?

“Je ziet in Leiden een goede verdeling van man-vrouw en jong-oud. Maar ook heb ik het idee dat er niet alleen hoogopgeleiden zijn, wat je in andere steden wel zag. Daarnaast is het de vraag of iemand die tegen de energietransitie bij zo’n burgerberaad als deze zal gaan zitten.”

Op afkomst is ze minder divers.

“Je ziet bij burgerberaden, ook in andere steden, inderdaad weinig tot geen migranten. Taal kan een probleem zijn. Of dat mensen te druk met gezin en werk zijn. Gemeenten moeten ook nog ervaring opdoen om het burgerberaad te kunnen verbeteren. Ook hierin.”

Hoe gaat het onderzoek verder?

“In januari gaan we terugblikken en nog onderzoek doen. Daarna kunnen we conclusies trekken.”

Wat heeft de energietransitie met Lego of tekenpapier te maken? Als je over grote onderwerpen praat, die je niet kunt zien of aanraken, dan kun je proberen ze concreet te maken. Daarom lagen deze derde bijeenkomst voor de leden van het Burgerberaad allerlei spullen klaar.

Zo kun je met Lego een situatie in het klein nabootsen, zodat je letterlijk ziet wat iets inhoudt. Je komt op aandachtspunten, waarop je anders niet was gekomen.

Een idee uittekenen met stiften zegt soms meer dan duizend woorden. En als je iets voor je ziet, onthoud je het beter.

Houten poppetjes kunnen je helpen om je beter in te leven. Je kunt ze bijvoorbeeld elk een rol geven. Zoals die van bewoner, verhuurder of gemeenteambtenaar. Dat kan helpen om hun belangen en mogelijkheden scherper te krijgen.

Ook kaarten met allerlei afbeeldingen kunnen jouw creativiteit losmaken. Want soms zit je vast in één gedachte. Je mist inspiratie voor iets nieuws. Iedereen heeft verschillende gedachten bij dezelfde afbeelding. Denk je bij bloemen bijvoorbeeld aan liefde, natuur of kleuren?

Solidariteit. Wijsheid. Plezier. Dit zijn drie voorbeelden van algemene waarden. Door kaarten met zulke waarden erop te lezen, kun je wellicht ook op nieuwe gedachten komen. Vooral wanneer je met concrete details bezig bent en weer even wilt kijken waarvoor je eigenlijk iets doet.

Met deze vormen werken, is ook gewoon leuk. Ook dat zorgt weer voor frisse ideeën.

De deelnemer

Amber Zwannepoel

“Ik dacht vandaag mee in de groep ‘gedrag en communicatie’. Ik heb in het Burgerberaad geleerd dat er al heel veel hulp bestaat om zelf duurzamer te worden, maar dat het moeilijk is om die hulp te vinden. Ik wist bijvoorbeeld niet dat er mensen zijn die naar de isolatie van je huis kunnen komen kijken. Bij een deelnemer belden er mensen aan die haar direct konden helpen. Iemand anders krijgt een brief in de bus, maar weet niet wat ze ermee moet.

In de groepjes werkten we met een duidelijk doel. Ieder groepje had een papier met een aantal vragen die we moesten beantwoorden. Die vragen hielpen ons begrijpen wat we belangrijk vinden en waar problemen zitten. Er kunnen verschillen zijn in een groepje, maar doordat je samen aan voorstellen werkt, kom je tot elkaar.

’s Middags was ik één van de vier verkenners: ik ging langs andere groepjes om te horen waarover ze het hadden en of er misschien ook voorstellen waren die met elkaar botsen. Dat was snel schakelen, want ik had maar drie kwartier en moest dus snel bij elke groep begrijpen waarmee die bezig is. Het viel mij op dat groepen het goed met elkaar eens zijn en iedereen aandacht wil voor de sociale kant: wat betekenen voorstellen voor mensen? Volgende keer komen misschien de moeilijke keuzes: hoeveel kost het voor wie? Mogelijk zijn er dan meer verschillen.

Ik ga het Burgerberaad straks nog missen. Ik ben elke keer na afloop moe, maar ik vind dit superleuk. Ik werk met verschillende en leuke mensen. En ik ben door alle kennis anders gaan denken over de energietransitie. Je zou willen dat iedereen dat kan, maar je kunt niet heel Leiden zo’n Burgerberaad laten doen.”

Op de vierde dag van het Burgerberaad werd druk gekokkereld in de keuken van de democratie. Na ontmoeten, onderzoeken en verdiepen gingen de deelnemers van het Burgerberaad aan de slag voor adviezen aan de gemeenteraad. Die worden 9 december bekend.

Drie dagen vóór de bijeenkomst had de PVV fors gewonnen bij de verkiezingen voor de Tweede Kamer. Deze partij betwijfelt of er sprake is van klimaatverandering en bestrijdt de noodzaak van de energietransitie. Deelnemers van het Burgerberaad vroegen zich daarom af of hun werk nog wel zin had. “Jawel, want het is een opdracht van de gemeenteraad van Leiden en die heeft gezegd dat ze een burgerberaad wil”, zei Bart Krol, die vanuit een onafhankelijke rol het proces van dit burgerberaad coördineert.

Terwijl de zaterdagmarkt het gure weer doorstond, ging in het stadhuis de temperatuur omhoog. De gesprekken tussen de deelnemers lieten meer emotie horen. Deze dag moesten ze namelijk elkaar zien te vinden in voorstellen en er brede steun voor vinden. Dus: standpunten duidelijk maken, compromissen sluiten, elkaar overtuigen en soms iets inleveren.

De deelnemers deelden zich op in groepjes; voor elk thema in de energietransitie een groepje. Zij moeten duidelijke adviezen opstellen, zodat die niet verschillend uitgelegd kunnen worden. De adviezen moeten ook aangeven welke acties ze inhouden, voor welke periode ze gelden en wat de kosten en baten zijn.

Twee deelnemers (‘verkenners’) liepen van kamer naar kamer. Zij moesten horen of groepjes niet met uiteenlopende adviezen over eenzelfde thema zouden komen. Had een groepje een advies opgesteld, dan lazen twee andere deelnemers (‘checkers’) mee: is het advies duidelijk of kan het nog concreter of scherper?

Het eerste advies was al een half uur na de start klaar. Aan het eind van de bijeenkomst werd gestemd over de adviezen volgens de methode die werd afgesproken op de eerste bijeenkomst. Hierin wordt geluisterd naar het minderheidsstandpunt, waarmee de adviezen sterker gemaakt kunnen worden.

Op 9 december overhandigt het Burgerberaad de adviezen aan wethouder Yvonne van Delft en aan de plaatsvervangend voorzitter van de gemeenteraad. Het college van burgemeester en wethouders geeft advies over de voorstellen van het Burgerberaad. Het kijkt daarbij naar de volgende criteria: realiteit, haalbaarheid en de aansluiting ervan op de gemeentelijke plannen.
Het college geeft zijn bevindingen mee aan de gemeenteraad. Die besluit uiteindelijk over de adviezen van het Burgerberaad.

De leden van het Burgerberaad moeten geconcentreerd en vrij kunnen werken aan adviezen voor de gemeenteraad. Ze moeten vrijuit kunnen spreken, zonder dat het meteen ‘op straat ligt’. Daarom kijken we even mee door ramen en deurkieren.

Gaan de adviezen van het Burgerberaad Leiden straks verschil maken? Zorgen ze voor lagere uitstoot van CO₂? Leveren ze meer duurzame energie op? Mart Lubben van Quintel staat de hele zaterdag paraat voor de leden van het burgerberaad om hun voorstellen door te rekenen. Zijn maatje: een laptop met internet.

Via de laptop kan hij op het Energy Transition Model. Dat is ‘open source’: iedereen kan met het model spelen, van energieverbruik en energie-opwek in 2050. Van school tot netbeheerder.

“Je kunt op een heel grof niveau kijken tot heel gedetailleerd. Bijvoorbeeld hoeveel autobatterijen kunnen bijdragen aan de opslag van stroom, hoeveel windenergie er in februari wordt opgewekt en wat huishoudens verbruiken op een bepaald uur op de dag”, legt Mart uit. De gegevens komen van allerlei partijen, van de overheid en van bedrijven.

Heeft een groepje Burgerberaadleden een advies, dan kan Mart doorrekenen wat het effect ervan zal zijn. “Het gaat niet om de precieze uitkomst, maar om je bewust te maken, samen te leren. Dan kun je jouw advies verder uitwerken”, vertelt Mart. “Hoe concreter een voorstel is, hoe meer spanning er ontstaat. Een goed advies heeft namelijk ook negatieve gevolgen. Anders weet je dat het weinig impact zal hebben.”

De voorstellen hóeven niet door Mart doorgerekend te worden. “De kans dat je er brede steun voor krijgt, is bij meer impact wel groter. En wanneer je alleen de voordelen benoemt, heb je niet genoeg nagedacht over de nadelen.”

Het model kijkt alleen naar directe, daadwerkelijke resultaten. Mart: “Je kunt bijvoorbeeld voorstellen om in buurthuizen met elkaar te kijken hoe je energie kunt besparen. Zulke bijeenkomsten kúnnen tot energiebesparing leiden, maar doen dat niet op zich.”

Overzie jij de voor- en nadelen van maatregelen? Doe de test-->>

Elk voorstel heeft bijeffecten. De deelnemers aan het burgerberaad worden geadviseerd om deze bijeffecten goed in kaart te brengen.

Voorstel:

alle benzine- en dieselauto’s het centrum uit

Voorstel:

alle huizen van het aardgas af

Het Burgerberaad leverde maar liefst 29 zeer diverse adviezen voor de energietransitie in Leiden op. Op de laatste van vijf bijeenkomsten, op zaterdag 9 december, werkten de deelnemers nog aan enkele adviezen. En stemden ze er ’s middags over. Van maatwerkcommunicatie tot zonnepanelen op grote daken, van verduurzaming van de energiecentrale tot meer biodiversiteit. Lees meer over alle adviezen op de volgende pagina.

Nieuwe kennis

Deze bijeenkomst heerste er een uitgelaten stemming, vergelijkbaar met als je in groep 8 nog even de eindmusical moet doen voordat je van school gaat. De deelnemers uit alle hoeken van Leiden – letterlijk en maatschappelijk – hadden immers vijf zaterdagen opgeofferd in het belang van de stad.
Maar ze hebben ook nieuwe kennis opgedaan. En nieuwe kennissen: ondanks meningsverschillen was er, door zo intensief samen te werken, duidelijk merkbaar ook een band ontstaan. “We gaan jullie missen”, verwoordde Bart Krol het algemene gevoel als onafhankelijk procesbegeleider.

Serieus

Namens alle deelnemers presenteerden twee jongeren, Dorien van Bakel en Vika van Lenteren, de aangenomen adviezen. Van alle adviezen haalden er 25 minimaal een tweederde meerderheid van alle stemmen. Het Burgerberaad had die norm gesteld, zodat adviezen breed gedragen zouden zijn. Overigens worden exacte stemverhoudingen niet gedeeld, om ervoor te zorgen dat de gemeenteraad alle adviezen even serieus neemt, ook al had het ene 98% steun en het andere 70%. Vier adviezen haalden de tweederde norm niet, waarvan eentje zelfs minder dan 50%. Toch gaan ook die mee in de map voor de politiek.

Namens de politiek kreeg wethouder Yvonne van Delft als opdrachtgever voor het Burgerberaad Leiden voor de energietransitie de map met adviezen uit handen van Dorien en Vika. “Ik vind het mooi de map te mogen ontvangen”, reageerde de energiewethouder. “Ik toets ze met de andere wethouders en de burgemeester en stuur ze dan naar de gemeenteraad.”

Eigen tijd

De gemeenteraad is het hoogste beslisorgaan in de gemeente. Die beslist uiteindelijk of en welke adviezen worden meegenomen in een raadsbesluit. Ze kan vanuit politieke overtuigingen tot andere keuzes komen.
Namens de gemeenteraad was Antje Jordan samen met nog tien raadsleden aanwezig bij de presentatie. “Ik heb gewacht op de adviezen. Ik verheug me er enorm op”, zei Antje. “Wij willen álle adviezen, óók die niet zijn aangenomen. Ik ben onder de indruk als ik zie hoe Leidenaren zich in hun eigen tijd hebben beziggehouden met een belangrijk maatschappelijk vraagstuk.”

Het Burgerberaad wil dat de politiek serieus naar de adviezen kijkt. Daarom vormt een aantal leden een ‘monitoringroep’, die het proces van de politiek nauwgezet gaat volgen. Al eerder opperden deelnemers dat de gemeenteraad het Burgerberaad ook in de toekomst bij belangrijke vraagstukken kan betrekken.

Deelnemers stemden via hun mobiel over de adviezen.

Het Burgerberaad wilde al vanaf het begin dat iedere Leidenaar betrokken wordt bij de energietransitie. Veel adviezen gaan inderdaad daarover: informatie toegankelijk maken, stimuleren met subsidies, bewoners betrekken enzovoorts. Ook krijgt de overheid in veel voorstellen een centrale en verbindende rol. Daarnaast heeft een aantal adviezen tot doel om meer CO₂ op te nemen en de stad aantrekkelijker en veiliger te maken.

Hier zijn alle adviezen volledig te lezen, ook met aanleiding en oplossing. Hieronder staan alle adviezen in het kort, ingedeeld naar rubrieken van het Burgerberaad:

Gemeente als voorbeeld

• Gemeente stelt een toetsingskader op met kernwaarden voor transitieplannen: draagvlak, realistisch haalbaar (financieel, juridisch en technisch), uitvoerbaar en toekomstbestendig.
• Gemeente loopt voorop door bij ambtenaren duurzaamheid te stimuleren, in aanbestedingen de transitiedoelen op te nemen, aanwezig te zijn bij bewonersinitiatieven en transparant te zijn over ontwikkelingen.
• Gemeente neemt een leidende rol in innovaties en ambtenaren krijgen ruimte hiervoor.
• Gemeente maakt een Leidse versie van Outlook Energiesysteem 2050.
  
  

Laagdrempelig

• Energieloket is toegankelijk voor iedereen (fysiek, online, telefonisch).
• Doelgroepgerichte communicatie om zoveel mogelijk Leidenaren bewust te maken.
• Studenten betrekken met gratis adviezen, besparingspakketten en handleidingen.
• Gratis en laagdrempelig besparingspakket en bezoek van ‘energiefixers’ voor mensen in armoede.
• Ondernemers ondersteunen met gratis advies op maat, subsidies en een wisselbokaal voor meest zuinige ondernemer.
  
  

Gemeente als regisseur

• Onderzoek naar mogelijkheden van geo- en aquathermie.
• Stimuleren van zonnepanelen op grote, particuliere daken met subsidie, advies en afspraken.
• Minimaal 33% meer groen in Leiden voor meer biodiversiteit.
• Vermindering CO₂ als onderdeel in vervoersbeleid.
• Stimuleren dat kinderen meer met de fiets naar school gaan met High Five-project.
• Gratis energie-neutrale shuttlebussen vanaf parkeerverzamelplekken langs de stad.
• Stimulering van privéverhuurders om woningen te verduurzamen.
• Gemeente is collectieve energieregisseur met minimaal 51% belang in nieuwe warmtenetten.
• Verduurzaming van de Leidse energiecentrale (in combinatie met WarmtelinQ).
  
  

Groen

• Hittestress bestrijden met een gemeentelijke groennorm, meer aanplant van groen en hoge bomen, bewoners stimuleren tegels te wippen, verticaal groen langs garages en meer biodiversiteit.
  
  

Buurtinitiatieven

• Voor elke wijk een passende vorm van warmteopslag in de zomer voor de winter; gemeente stimuleert bewonerscoöperaties.
• Stimuleren van lokale energie-opwek om overbelasting van het energienet te voorkomen, onder andere doordat de overheid in een pilot formele obstakels wegneemt.
• Meer steun aan bewonersinitiatieven door jaarlijkse inspiratiebijeenkomst, media-aandacht voor initiatieven en een wethouder die verantwoordelijk is.
• Groot inzetten op kleinschalige netten, zoals restwarmte van ziekenhuis en zwembaden en van aquathermie en lokale warmteopslag.
  
  

Duurzaam wonen

• Verhoging van energielabel als prestatieafspraak tussen gemeente en corporaties.
• Gemeente helpt VVE’s met kennis, stappenplannen en een renteloze lening voor eigenaren met een kleine beurs.
• Lage kale huur en hoge vaste lasten voor slecht geïsoleerde woningen, hoge kale huur en lage vaste lasten voor goed geïsoleerde woningen.
  
  

Adviezen met minder dan 66% steun:

• Gemeente stimuleert gebruik van herbruikbare materialen.
• Vaker CO₂-neutraal en gratis openbaar vervoer en watertaxi’s.
• CO₂-vermindering door betere doorstroming door busbruggen in de spits open te doen en minder vaak schepen door te laten gaan.
• Gemeente probeert meer Leidenaren over te laten stappen op een 100% groen energiecontract.

Tom van Alphen, Nicole van Nes en Vika van Lenteren

Zo’n 100 heel verschillende Leidenaren die elkaar niet kenden, sloten zich als het ware vijf zaterdagen op in het stadhuis. Ze kozen ervoor tijdens het proces niets te delen met de buitenwereld over wat er besproken werd en hoe. Zodat ze niet gestoord en beïnvloed werden in een zorgvuldige zoektocht. Nu kunnen ze erover praten. Zoals Tom, Vika en Nicole.

Nicole van Nes en Vika van Lenteren waren via een brief van de gemeente uitgenodigd voor het Burgerberaad. Tom van Alphen had zichzelf als pensionado aangemeld vanuit zijn betrokkenheid bij een VVE (vereniging van huiseigenaren).
Na vijf bijeenkomsten gaan alle deelnemers vriendschappelijk met elkaar om, er zijn zelfs nieuwe contacten ontstaan tussen mensen die elkaar in het dagelijks leven waarschijnlijk niet zouden spreken. Dat was de eerste bijeenkomst nog wel anders, herinnert Vika zich. “Iedereen wilde iets inbrengen. Daardoor leek iedereen een beetje ‘boos’: ‘Ik móet dat zeggen’. Langzaam werd dat elke bijeenkomst rustiger.”
“Ja!”, valt Tom bij. “Er was iemand die telkens hetzelfde punt inbracht. Eén keer je punt maken is wel genoeg. Maar langzaam werd iedereen zich ervan bewust dat we hetzelfde doel hadden, namelijk Leiden de duurzame kant op krijgen.”
Ook Nicole viel op dat deelnemers zo hun stokpaardjes hadden, maar ze voelde óók dat gezamenlijke doel. “Ik merkte dat we met veel gelijkgestemden waren. Ik wilde echt proberen met goede adviezen te komen.”

Dat tijdens de bijeenkomsten erna mensen tot elkaar kwamen, is volgens Nicole te danken aan de wijze waarop het Burgerberaad is opgezet en de begeleiding door de voorzitters van het beraad. “Die deden het heel goed: met een bepaalde strakheid en tegelijk ook lichtheid. Ik heb echt mijn mening kunnen geven.” “En de begeleiding door Leidse Gesprekken was ook goed“, vult Tom aan “Als er irritaties waren dan werd dat netjes besproken.”

Moeizaam

Na de kennismaking volgde een dag van onderzoeken. De derde dag werd vooraf al bestempeld als eentje van chaos: de deelnemers moesten uit alle informatie aanzetten tot adviezen halen. “Die dag had ik het moeilijk”, kijkt Tom een beetje moeilijk. “Ik wist niet hoe we uit die chaos iets concreets zouden halen.” “Inderdaad”, beaamt Nicole. “Ik zat in een moeizaam groepje. Toen ik thuiskwam, was ik gefrustreerd.” Tom: “Na de vierde zaterdag heb ik toen voorgesteld om op de woensdag een voorbereidingsgroepje samen te laten komen, zodat we meer zouden hebben aan de laatste zaterdag waarop we aan de slag gingen.”

Als het om energietransitie gaat, lijkt er wel eens een afstand te zijn tussen de oudere en de jongere generaties. Vika, zelf 18 jaar, heeft dat tijdens het Burgerberaad niet gemerkt. “De verschillen hadden niet zoveel invloed. Iedereen wilde een betere toekomst. Als student ben ik wel meer geïnteresseerd in hoe mijn studentenhuis duurzamer kan worden dan in een weg onder het spoor, want ik heb geen auto.”

Meewind

Met welke van de 24 adviezen zijn ze zelf blij?
Vika: “Ik heb me veel met gedragsbeïnvloeding beziggehouden en dat de energietransitie toegankelijk moet zijn voor iedereen. Die adviezen scoorden ook goed bij de stemmingen.”
Nicole: “Het advies om bewonersinitiatieven te stimuleren, vind ik mooi. Dan benut je de energie die er al is, zodat die initiatieven meewind krijgen. Dat kost weinig moeite, maar heeft veel effect.”
Tom: “Ik kwam voor de VVE’s, die eerst zelfs niet genoemd werden, terwijl 21.000 huizen in Leiden onderdeel zijn van een VVE. Ik ben er trots op dat daarover een advies is gekomen. En dat de corporaties een schop onder de kont krijgen. Zij hebben heel veel huizen binnen VVE’s in bezit die verduurzaamd moeten worden.”

‘Het is gelukt!’ kon Edith van Middelkoop uitroepen na het Burgerberaad. Met de 23 vrijwilligers van Leidse Gesprekken begeleidde zij groepjes deelnemers in hun onderzoek en het formuleren van voorstellen. Hun doel was dat iedere deelnemer zich gehoord voelde, met respect behandeld werd en ruimte kreeg voor inbreng.

Gespreksmethode

Leidse Gesprekken vervult een onafhankelijke rol bij dialogen tussen verschillende mensen. Al eerder begeleidde ze de wijkgesprekken in Leiden voor de warmtetransitie (hoe krijgen we warmte als we stoppen met aardgas?). Het Burgerberaad was een maatje groter. “We hadden tien vrijwilligers en dat was te weinig voor deze grote groep”, vertelt Edith. “We zijn gaan werven en kwamen op 23 vrijwilligers die een bijdrage wilden leveren aan de lokale democratie.” Die hebben getraind en geoefend in de gespreksmethode, waarin iedereen gelijkwaardig kan deelnemen. “We oefenden met rollen, bijvoorbeeld iemand die heel dominant is, of juist weinig zegt.”

Nieuwsgierig

Edith kijkt zeer tevreden terug. “Wij doen alleen procesbegeleiding en dan moet je het aan de groep overlaten. Soms moet je een gesprek een beetje sturen, maar niet op inhoud. Als er bijvoorbeeld wrijving was, dan vroegen we: ‘Wie voelt zich hier gelukkig bij? Ik heb het gevoel dat er nog wat speelt. Hebben we alles gehad?’”
De Nederlandse samenleving zou gepolariseerd zijn, maar Edith merkte dat de gespreksmethode juist verschillende standpunten bij elkaar krijgt. “We hebben vertrouwen in de mensen. Zij komen uit betrokkenheid met een maatschappelijk vraagstuk. Diversiteit hebben we hoog staan. We stimuleerden mensen nieuwsgierig naar elkaar te zijn, elkaar ruimte te geven en gelijkwaardig te laten zijn.”

Joker

Lukt dat ook als iemand een volstrekt ander standpunt heeft? Edith: “We hebben gezegd dat iemand altijd een joker kan inzetten, ‘ho’ kan zeggen. We hebben echter niet één keer meegemaakt dat iemand per se toch iets in een voorstel wilde. Iedereen wilde toch dat een voorstel breed gedragen zou worden. Dat zag je bij de stemming: bijna alle voorstellen zijn met zeker tweederde meerderheid aangenomen.”

Raad

Het woord is nu aan de gemeenteraad. Daarop hebben Leidse Gesprekken en het Burgerberaad geen invloed. Edith: “We gaan ervan uit dat die de resultaten met respect voor het prachtige resultaat serieus behandelt. Ik hoorde iemand zeggen dat het mooi is, in deze tijd van polarisatie, zoveel inspiratie te merken, terwijl deelnemers toch in eerste instantie onbekenden voor elkaar waren.”

Leidse Gesprekken wil vaker vergelijkbare participatietrajecten gaan ondersteunen.

Zelf zin gekregen om energie te besparen, een lagere energierekening te ontvangen, de wereld beter achter te laten voor komende generaties, in een leefbaarder stad te wonen of de natuur te bevorderen? Dat kan in je eentje of met andere Leidenaren.

Kijk op GaGoed voor talloze ideeën, stappenplannen en hulp. Van een energiescan tot samen een buurtmoestuin aanleggen. Van een inkoopactie voor zonnepanelen tot verduurzaming van je huurwoning.

Maar als je toch al in de mood bent: er zijn ook tips voor natuur en hergebruik. Zoals de adoptie van een Leidse boom of meubels van sloophout.

Colofon

Dit swipezine is ontwikkeld door On the Spot in opdracht van de gemeente Leiden en bevat verslagen van de bijeenkomsten van het Burgerberaad Leiden Energietransitie, najaar 2023.

Redactie + coördinatie: René Lamers
Eindredactie: Eric Went
Fotografie: Eelkje Colmjon
Vormgeving: John Stelck, Winny Koenn
Techniek: Loek Weijts