“Ik heb in principe bereikt wat ik zo graag wilde: ik kan leven van mijn creativiteit, ik heb geen schulden en binnen mijn vak wordt zelden gevraagd naar mijn diploma. En toch. Dat schuren blijft. Het voelt onaf. Misschien zelfs zwak. Alsof ik mij ergens onderuit heb gewurmd. Ik zie het in ieder geval niet als een prestatie, die carrière zonder opleiding. Wat ik als tiener niet besefte was dat ik dat diploma misschien vooral nodig zou hebben voor mezelf, voor mijn gemoedsrust. Als een overgang naar volwassenheid, die eerste belangrijke mijlpaal.”
Dit zegt Sofie Rozendaal (2023) over zichzelf in haar terugblik op de tijd dat zij stopte met school, zonder diploma. Tegenwoordig is zij succesvol journalist. Voor haar werk maakte zij een portret over de gevolgen van voortijdig schoolverlaten. Ze merkte dat het effect van je school niet afmaken ver reikt en vaak doorwerkt in de rest van je leven.
“Het is enorm belangrijk om zo vroeg mogelijk te signaleren dat het op school niet goed gaat met een leerling. Wanneer een leerling aangeeft dat dingen niet goed lopen, is het cruciaal om daar écht naar te luisteren. Vaak kun je dan nog met relatief eenvoudige maatregelen voorkomen dat een leerling vastloopt op school.” Dat zegt Joël Smidt namens Adviesraad ÉigenWijsheid. Joël heeft een lichamelijke beperking en maakt in het dagelijks leven onder meer gebruik van een rollator, rolstoel en handbike. Tijdens zijn middelbare schoolloopbaan kwam hij uiteindelijk thuis te zitten en haalde hij zijn diploma noodgedwongen via staatsexamens.
“Bij mij begon het allemaal met het ontbreken van een digitaal boekenpakket en een kluisje op de juiste hoogte, op een toegankelijke plek binnen school. Er waren hier afspraken over gemaakt, maar de school kwam die niet na. Relatief eenvoudige oplossingen die erger hadden kunnen voorkomen.”
Samen met vier andere jongeren, die ook langdurig thuis hebben gezeten, richtte Joël Adviesraad ÉigenWijsheid op. Doel van de adviesraadleden is te voorkomen wat henzelf is overkomen.
“Ik ondervind nog dagelijks de gevolgen van het buitengesloten worden door het onderwijs. Mijn strijd voor onderwijs heeft mij veel tijd en energie gekost. Ik wil dolgraag de overstap maken naar een vervolgstudie. Door de noodgedwongen strijd voor onderwijs – met alle gevolgen van dien – is het echter zoeken naar de juiste energiebalans en daarin bepalen wat je nodig hebt en waar je je energie aan wilt uitgeven.”
Focus op verzuim en ‘de thuiszitter’
In 2016 werd het Thuiszitterspact (PO-raad, z.d.) ondertekend door de PO-Raad, VO-raad, ministeries van OCW, VWS en Justitie en Veiligheid en de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG). Doel was om in 2020 geen enkel kind meer thuis te hebben zonder passend onderwijs en/of zorgaanbod. Ingrado, het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid (NCJ), het Nederlands Jeugdinstituut (NJi), Gedragswerk en Steunpunt Passend Onderwijs dachten en ontwikkelden mee. Veel samenwerkingsverbanden committeerden zich aan de doelstelling. De focus van het Thuiszitterspact was ‘de thuiszitter’.
Hoewel het onderwerp thuiszitters de afgelopen jaren prominent op de politieke agenda stond, lukte het niet om de ambitie van het thuiszitterspact waar te maken. Als gevolg hiervan kondigde minister Wiersma in zijn kamerbrief (Kamerstukken II, 32024831, nr. 1, 2022) over de verzuimcijfers van 2021-2022 een nieuwe verzuimaanpak aan. In juli 2022 volgde een kamerbrief (Kamerstukken II, 32912771, nr. 1, 2022) met de uitleg over deze verzuimaanpak. Hierin is te lezen dat het beleid zich meer gaat richten op het voorkomen van verzuim.
Van verzuim naar aanwezigheid
Het ministerie van OCW stelt een verzuimaanpak voor die is gebaseerd op een wetenschappelijk onderbouwde aanwezigheidsvisie die in de Verenigde Staten is ontwikkeld. Chris Kearney en Patricia Graczyk (2014) ontwierpen een raamwerk, waarbij de focus ligt op de aanwezigheid van leerlingen, in plaats van dat er gekeken wordt naar welke leerlingen afwezig zijn. De focus verschuift hiermee van verzuim naar aanwezigheid. En dat niet alleen, het raamwerk richt zich met een schoolbrede aanpak op álle leerlingen en niet alleen op de leerlingen waar zorgen over zijn. De kern van het raamwerk is het zo vroeg mogelijk signaleren, waarmee langdurig verzuim wordt voorkomen.
Het raamwerk is in 2020 doorontwikkeld tot het Multi-Dimensional Multi-Tiered System of Support (MD-MTSS) raamwerk (Kearney & Graczyk, 2020) en blijkt succesvol. Scholen die het MD-MTSS raamwerk implementeerden zagen hun verzuimcijfers dalen (Graczyk, 2022, 15:13).
